Wydawnictwo Akademickie SEDNO » Pamięć zbiorowa w dyskursie publicznym. Analiza polskiej debaty na temat wypędzeń Niemców po drugiej wojnie światowej

Paweł Ciołkiewicz w książce analizuje debatę publiczną w polskich mediach w latach 2000-2006 na temat wypędzeń – planów budowy Centrum przeciwko Wypędzeniom – odwołując się do perspektywy socjologicznej analizy dyskursu publicznego i  umieszczając analizowane zagadnienie w sferze problematyki pamięci zbiorowej. Spór dotyczący wypędzeń jest istotny dla autora jako odzwierciedlenie procesów zastępowania historii przez pamięć zbiorową.

Zdaniem autora z tej perspektywy przebieg sporu, w którym głównym wątkiem jest kontrowersja wokół traktowania źródeł historycznych i interpretowania przeszłości na podstawie nowych kryteriów, można potraktować jako jeden z przejawów uprawomocniania się nowego podejścia do przeszłości wynikającego z kwestionowania pozytywistycznego modelu historii. Ponadto, przebieg tego sporu ma znaczący wpływ na kształtowanie zarówno polskiej jak i niemieckiej pamięci zbiorowej (przeciwstawianej w książce świadomości historycznej). Walka o kształt pamięci zbiorowej jest ściśle związana z walką o tożsamość zbiorową oraz chęcią uzyskania odpowiedniego wsparcia dla procesów legitymizowania władzy. 

Początek gwałtownej debaty w Polsce związany był z inicjatywą Eriki Steinbach, przewodniczącej Związku Wypędzonych, przedstawioną w Bundestagu w czerwcu 2000 roku. Równoległym wątkiem sporu stała się kwestia roszczeń majątkowych: ze strony niemieckiej roszczenia dotyczyły majątków pozostawionych przez przesiedleńców, w odpowiedzi ze strony polskiej pojawił się postulat domagania się reparacji wojennych za szkody, jakie Polska poniosła w wojnie.

Przyjęcie przez rząd niemiecki we wrześniu 2008 roku ustawy powołującej fundację „Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie”, której zadaniem stało się utworzenie muzeum, zakończyło pewien etap sporu.

Odwołując się do diagnoz Jurgena Habermasa na temat komunikacji we współczesnej sferze publicznej, autor uważa, że obserwujemy dziś intensyfikację tych procesów, które prowadzą do upadku racjonalnej debaty i przynoszą dominację spektaklu. Obecnie umiejętność racjonalnej argumentacji przegrywa z umiejętnością sprawnego i medialnego prezentowania „własnego” wizerunku, wypracowanego przez specjalistów od marketingu politycznego.

Analizując telewizyjne programy publicystyczne, autor wysuwa tezę, że z perspektywy wartości i potrzeb systemu demokratycznego nie pełnią one i nie mogą pełnić pozytywnych funkcji, ponieważ logika przekazu telewizyjnego i warunki konkurencji o widza powodują, że debata telewizyjna nie może być prowadzona w standardach racjonalnej debaty, tylko w formule zapożyczanej z konwencji talk show czy innej popularnej rozrywki. 

Omawiając i analizując polską debatę dotyczącą idei budowy Centrum przeciw Wypędzeniom autor jednocześnie zwięźle przedstawia niemieckie powojenne rozrachunki z nazistowską przeszłością, a raczej obraz sporów odnotowany w polskiej sferze publicznej.

P. Ciołkiewicz wysuwa tezę, że podczas polskiej dyskusji na temat upamiętnienia wypędzeń  panował bardzo uproszczony obraz niemieckiego podejścia do przeszłości. Głosy, które starały się pokazać szerszy kontekst niemieckich rozrachunków i uzmysłowić polskiej opinii publicznej, że te zmagania z przeszłością są bardziej skomplikowane i zasługują na pełniejsze zrozumienie, były trudne do zauważenia w uwarunkowanych medialnie i coraz bardziej upolitycznionych sporach. Wszelkie próby zwrócenia uwagi na skomplikowany charakter niemieckich rozrachunków były z reguły piętnowane jako przejawy „proniemieckości”.

Analizowane przez autora audycje telewizyjne znajdą się na stronie internetowej wydawnictwa w transkrypcji przyjętej w analizie dyskursu.

Książka jest niezbędnym podręcznikiem dla wszystkich studentów zainteresowanych publicznym komunikowaniem się i aktywnym udziałem w tym procesie. Powinna także zainteresować dziennikarzy i osoby publiczne jako lustro służące do analizy i refleksji nad warsztatem pracy.

Książka wznawia serię wydawniczą Biblioteka Dyskursu Publicznego pod opieką naukową Marka Czyżewskiego, profesora Uniwersytetu Łódzkiego.

Publikacja ukazuje się dzięki wsparciu finansowemu Funduszu Popierania Twórczości przy Stowarzyszeniu Autorów ZAiKS.

Książka dostępna jest jako ebook:

http://www.ibuk.pl/fiszka/44280/pamiec-zbiorowa-w-dyskursie-publicznym.html